زبان فرانسوی از بسیاری جهات می‌تواند به عنوان یک زبان جهانی تلقی شود. طبق آمار رسمی سازمان بین‌المللی "لا فرانکوفونی" در سال 2022 تعداد گویشوران فرانسوی بیش از 320 میلیون نفر بوده[1] است. فرانسوی زبان رسمی سازمان ملل متحد و بسیاری از نهادهای آن است. همچنین، زبان فرانسوی زبان اداری اتحادیه اروپا و سایر سازمان‌های منطقه‌ای مانند اتحادیه افریقاست.
مهم است بدانیم که بر اساس تولید ناخالص داخلی (اسمی)، اقتصاد فرانسه هفتمین اقتصاد بزرگ جهان است[2] و طبق گزارش استراتژی اداره کل همکاری‌های فرهنگی، علمی و پژوهشی وزارت امور خارجه فرانسه، فرانسوی زبانان 15 درصد از ثروت جهانی و 12 درصد از تجارت بین‌المللی را به خود اختصاص داده‌اند[3].
اگرچه در دوره اول اختراع اینترنت از نظر حجم محتوی زبان انگلیسی بر بقیه زبان غالب شده بود، ولی به مرور زمان انگلیسی جایگاه والای خود را در فضای مجازی از دست داده است و به قول میکائیل اوستینوف، یک دانشیار در مطالعات ترجمه در موسسه دنیای انگلیسی زبان، می‌توان گفت که زبان اینترنت چندزبانگی است و در نتیجه با نقل قول اومبرتو اکو که "زبان اروپا زبان ترجمه است" می‌شود گفت که زبان اینترنت هم "زبان ترجمه" است[4]. با در نظر گرفتن این که 4.2 درصد تارنماهای اینترنت به زبان فرانسوی هستند[5] و ویکی‌پدیا دارای نزدیک به 1.2 میلیون مقاله به زبان فرانسوی است، زبان فرانسوی را می توان به عنوان یک زبان تاثیرگذار در فضای مجازی قلمداد کرد.
*** نگاه اجمالی به سیاست‌های فرهنگی فرانسه از دیدگاه تاریخی
از قرون وسطای متأخر تا به حال فرهنگ در فرانسه چه در سیاست‌گذاری داخلی و چه در سیاست‌گذاری خارجی یک عامل قابل ملاحظه بوده است. فرهنگ و زبان در طول تاریخ سهم قابل توجهی در سیاست‌های فرانسه داشته تا حدی که مفهوم "سیاست فرهنگی"[6] با نام فرانسه گره خورده است. در زمان پادشاهی لوئی چهاردهم و وزیر وی ژان باتیست کولبر دولت فرانسه برای تثبیت جایگاه خاص خود در بین کشورهای همسایه تلاش‌های خود را بر برجسته‌سازی فرهنگ و ایجاد کاریزما در ادبیات و زبان فرانسوی متمرکز کرده بود.[7] از قرن نوزدهم، این امر اغلب با احساس رسالت جهانی همراه بوده است، که به طور خاص به موقعیت فرانسه به عنوان خانه روشنگری و انقلاب و هم‌زمان به عنوان مهد حقوق بشر جهانی اشاره دارد[8]. از این نظر توجه به این نکته ضروری است که فرانسه سیاست استعماری متفاوتی با انگلیس در آفریقا داشته است. در حالی که انگلستان سیاست استعماری در آفریقا مبتنی بر استثمار اقتصادی آفریقا و حفاظت از منافع مهاجران انگلیسی داشت، فرانسه سیاست یکسان‌سازی فرهنگی و سیاسی را در قبال کشورهای استعمارگر خود در آفریقا اتخاذ کرد که نه فقط هدف استثمار آفریقا، بلکه ارتقا سطح اعتبار و نفوذ فرانسه در سطح بین‌المللی را دنبال می کرد[9].
*** اولویت‌بندی مناطق در سیاست‌گذاری زبانی جمهوری فرانسه
اگرچه وزارت خارجه جمهوری فرانسه هرگز اولویت‌های خود را به طور صریح اعلام نکرده است، ولی می‌توان با تجزیه و تحلیل قراردادهای فرهنگی دوجانبه، برنامه‌های فرهنگی در داخل و خارج از کشور و انستیتو و آلیانس فرانسه، روندی را به دست آورد[10]. از این جهت، فقط با نگرش به تراکم مراکز آموزشی خارج از کشور که در نقشه تارنمای "آژانس آموزش فرانسه در خارج از کشور" آمده است[11]، می‌شود استنتاج کرد که سیاست زبانی خارجی فرانسه بیشتر بر اتحادیه اروپا و افریقا متمرکز است.
*** نهادها و سازمان‌های نقش‌آفرین در گسترش زبان فرانسوی و نقش آنها در ارمنستان
در این قسمت به به طور خلاصه نهادها و سازمان‌هایی را که در توسعه و گسترش زبان فرانسوی در عرصه بین‌المللی نقش کلیدی ایفا می‌کنند مرور می‌کنیم. همچنین، به صورت مختصر به تشکیلات و واحدهای ذی ربط که در ارمنستان فعال هستند خواهیم پرداخت.
سازمان بین‌المللی "لا فرانکوفونی"[12]
برای پیشبرد فرایند توسعه و ترویج زبان فرانسوی، که یکی از اهداف اصلی این سازمان محسوب می‌شود، سازمان "لا فرانکوفونی" با 88 کشور عضو این سازمان همکاری‌های چندجانبه‌ای ایجاد کرده است.[13] این سازمان دارای 11 شعبه است و دفتر مرکزی آن در شهر پاریس قرار دارد. ارمنستان از سال 2004 عضو این سازمان است و در سال 2012 عضو کامل آن شده است. در 12 ماه اکتبر سال 2012، توافقنامه زبانی بین کشور ارمنستان و سازمان فرانکوفونیا امضا گردید که بر مبنای آن ارمنستان به طور فعال با برگزاری جلسات مختلف درکارهای سازمان مشارکت دارد، از جمله:
- سی و یکمین کنفرانس وزیران فرانکوفونی که در تاریخ 10-11 اکتبر سال 2015 برگزار شد.
- هفدهمین اجلاس سران کشوهای عضو سازمان در 11-12 اکتبر سال 2018، که در نتیجه آن لوئیز موشیکیوابو به عنوان دبیرکل جدید فرانکفونی منصوب شد.
فعالیت‌های سازمان "لا فرانکوفونی" در ارمنستان از طریق شرکت‌های مختلف انجام می‌گردند از جمله:
- پردیس دیجیتال فرانکوفون ایروان، مرکز نمایندگی دانشگاهی فرانکوفون.[14]
- بخش ارمنی مجمع عالی پارلمانی فرانکوفونی.[15]
- کرسی "سنگور" دانشگاه فرانسوی در ارمنستان.[16]
- شبکه [17] TV5 Monde که در اختیار کاربران تلویزیون ماهواره‌ای و کابلی ارمنستان قرار گرفته است.
وزارت امور خارجۀ فرانسه
وزارت امور خارجه این کشور دارای شبکه گسترده‌ای از نهادها و ارگان‌های خارج از کشور است که سالانه حدود 50000 رویداد را سازماندهی می کنند[18]. وزارت امور خارجه نه فقط به نهادها و سازمان‌های مختلف دولتی متصل است و بر آنها نظارت می‌کند[19]، بلکه سیاست‌های فرهنگی و زبانی را از طریق سفارت‌هایی که در کشورهای مختلف قرار دارند، پیگیری می‌کند. یکی از بزرگ‌ترین و شناخته‌شده‌ترین مراکز آموزش عالی در ارمنستان دانشگاه فرانسوی در ارمنستان است که توسط وزارت آموزش و علوم و وزارت خارجه ارمنستان از یک طرف و وزارت خارجه فرانسه و سفارت فرانسه در ارمنستان از طرف دیگر، تاسیس شده است. هیئت امنای دانشگاه متشکل از نمایندگان وزارت اروپا و امور خارجه فرانسه، وزارتخانه‌های امور خارجه، آموزش و علوم ارمنستان، دانشگاه ژان مولن لیون 3 و نمایندگان شرکت‌های خصوصی است. این ریاست متشکل از رئیس، معاون آموزشی، مدیر اداری و مالی و مدیر آموزشی است[20].
طبق اساس‌نامه دانشگاه فرانسه در ارمنستان، رئیس این مجموعه باید فرانسوی باشد. از اول سپتامبر سال 2022 تا به امروز، رئیس دانشگاه خانم سالوا ناکوزی است. او قبل از ریاست، در سفارت فرانسه در عراق به عنوان رایزن فرهنگی مشغول به کار بوده است.
سفارت جمهوری فرانسه در ارمنستان، همراه با منطقه "ایل ده فرانس"[21] متعهد به توسعه آموزش زبان فرانسوی در مدارس عالی ارمنستان شد. در تاریخ 30 ماه اوت سال 2021، توافق‌نامه‌ای برای افتتاحیه کلاس‌های آموزش زبان فرانسوی در چند مدرسه ارمنستان بین وزارت آموزش، علوم، فرهنگ و ورزش ارمنستان و سفارت فرانسه منعقد شد. این برنامه‌ها توسط کمیته‌ای متشکل از کارشناسان ارمنی و فرانسوی، تهیه و توسط وزارت آموزش و پرورش جمهوری ارمنستان با حمایت سفارت فرانسه در ارمنستان اجرا می‌شود. خرید کتاب درسی و وسایل آموزشی و تامین مالی توسعه برنامه‌های آموزشی با حمایت منطقه دوفرانس و بنیاد ارمنی در فرانسه انجام می‌گیرد[22]. در حال حاضر 18 مدرسه در سراسر ارمنستان متمرکز بر آموزش زبان فرانسوی هستند[23]. همچنین اسم سفارت فرانسه را در فهرست شرکای مرکز آموزشی تخصصی ارمنی-فرانسوی می‌شود دید[24].
سازمان "اتحاد فرانسه"[25]
سازمان "اتحاد فرانسه" یکی از بزرگ‌ترین شبکه‌های فرهنگی است که در سال 1883 توسط هنرمندان و دانشمندان فرانسه‌تبار تأسیس گردید[26] و دارای قدمتی بسیار طولانی است. طبق اطلاعاتی که در یک پایگاه رسمی آمده است، این سازمان به عنوان همکار وزارت اروپا و امور خارجه جمهوری فرانسه، از نظر حقوقی و اقتصادی یک موُسسه کاملاً مستقل است و تأمین مالی فعالیت‌های آن از طریق "بنیاد اتحاد فرانسه"[27] انجام می‌شود. در حال حاضر این سازمان در 135 کشور نمایندگی دارد و تعداد شعبه‌های آن 829 مورد است. همانطور که گفته شد، سازمان "اتحاد فرانسه" همراه با وزارت خارجه این کشور در توسعه و ترویج زبان فرانسوی در بعضی از مدارس ارمنستان نقش مهمی داشته است. اهداف اصلی "اتحاد فرانسه" به شرح ذیل می‌باشد:
- ارائه دوره‌های آموزشی به زبان فرانسه در فرانسه و سراسر جهان.
- افزایش آگاهی مردم درباره فرهنگ فرانسوی.
- ترویج تنوع فرهنگی و ایجاد فضای مناسب برای گفتگوهای فرهنگی.[28]
با توجه به این که شعبه سازمان "اتحاد فرانسه" در ارمنستان دارای پایگاه اینترنتی قوی[29] برای آموزش زبان فرانسوی است از لحاظ ساختار و رتبه‌بندی اطلاعت کلی، مطالب خواندنی و تقسیم‌بندی سطوح آموزشی به قدر کفایت پیشرفته است. نظر به این که سازمان مذکور به صورت مداوم برنامه‌های مختلف متعلق به فرهنگ و زبان را مثل اکران فیلم‌های فرانسوی، مناظره‌های دانشجویی و غیره برگزار می‌کند، سطح فعالیت‌های "اتحاد فرانسه" را در ارمنستان می‌توان بسیار بالا ارزیابی کرد.
آژانس آموزش فرانسه در خارج از کشور[30]
تمام مدارس و مراکز آموزشی فرانسوی تحت نظارت "آژانس آموزش فرانسه در خارج ازکشور" قرار گرفته‌اند. بر اساس اطلاعتی که در پایگاه اینترنتی این سازمان آمده است، ظرف یک سال اخیر 580 مدرسه و دبیرستان خارج از کشور فرانسه تأسیس شده که با استانداردها و الزامات آموزشی ملی فرانسه مطابقت دارد.[31]
تنها مدرسه فرانسوی در ارمنستان که از حمایت شبکه "آژانس آموزش فرانسه در خارج از کشور" برخوردار است دبیرستان فرانسوی موسوم به آناتل فرانس است.[32]
*** نتیجه‌گیری
سیاست‌های فرهنگی و زبانی کشور فرانسه ریشه‌های عمیق و تاریخی دارد. در حال حاضر سیاست‌گذاری‌های فرانسه در حوزه زبان مبتنی بر یک بافت همبسته شامل اجزا و تشکیلات مختلف است. با آن که از دیدگاه اولویت‌بندی مناطق، روی‌هم‌رفته ارمنستان در درجه نخست اولویت فرانسه قرار ندارد اما فعالیت چندین سازمان و تشکیلات دولتی و مستقل به صورت منسجم در این کشور قابل مشاهده است. علاوه بر سازمان‌های مذکور، بنیادهای ارمنی- فراسنوی متعددی در راستای حمایت از ارتقای سطح آموزش زبان فرانسوی و ترویج آن فعال هستند که بخشی از آنها توسط دیاسپورای ارمنی در فرانسه تاسیس شده است.
[1] رجوع شود به. البته قابل ذکر است که در آمار فوق الذکر تفاوتی بین گویشوران بومی و گویشوران زبان دوم قائل نشده است.
https://observatoire.francophonie.org/qui-parle-francais-dans-le-monde/
[3] Promoting French Worldwide (2014) Directorate-General of Global Affairs, Development and Partnerships/ www.diplomatie.gouv.fr/en
[4] Michael Oustinoff, “English Won’t be the Internet’s Lingua Franca: Net.Lang, Towards the Multilingual Cyberspace, 2012/ https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000216692
[6] Steinkamp, V. (2009). Die Auswärtige Kulturpolitik als Instrument der französischen Außenpolitik. (DGAP-Analyse Frankreich, 5). Berlin: Forschungsinstitut der Deutschen Gesellschaft für Auswärtige Politik e.V., ص 5 https://nbnresolving.org/urn:nbn:de:0168-ssoar-131095
[7] همانجا.
[8] همانجا.
[9] Sıradağ A. (2014). Understanding French Foreign and Security Policy towards Africa: Pragmatism or Altruism: Afro Eurasian Studies Journal Vol 3. Issue 1.
[10] A Component as an Integral Part of the EU’s Foreign Policy? Annex I, France: https://culturalfoundation.eu/stories/a-cultural-component-as-an-integral-part-of-the-eus-foreign-policy/
[13] https://www.diplomatie.gouv.fr/en/french-foreign-policy/francophony-and-the-french-language/la-francophonie-an-area-of-multilateral-cooperation/#sommaire_2
[16] گزارش فعالیت دانشگاه فرانسوی در ارمنستان سال 2019، ص. 24
[18] Council of Europe/ERICarts: "Compendium of Cultural Policies and Trends in Europe", 18th edition 2017. Available from World Wide Web: <http:// www.culturalpolicies.net>. ISSN: 2222-7334. ص. 20
[19] به عنوان مثال، بنیاد اتحاد فرانسه برای حمایت از فعالیت های خود با وزارت امور خارجه توافقنامه سالانه دارد.(ن.ک. همانجا)
[21] https://am.ambafrance.org/%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%AB-%D5%AD%D5%B8%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%BE%D5%A1%D5%AE-%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%B4%D5%A1%D5%B4%D5%A2-%D5%A4%D5%BA%D6%80%D5%B8%D6%81%D5%B6%D5%A5%D6%80
[22] همانجا.
[23] https://umap.openstreetmap.fr/fa-ir/map/enseignement-du-francais-en-armenie_423131#9/40.2512/45.1428
[24] https://fcepfa.am/%d5%b4%d5%a5%d6%80-%d5%b4%d5%a1%d5%bd%d5%ab%d5%b6/%d5%a3%d5%b8%d6%80%d5%ae%d5%a8%d5%b6%d5%af%d5%a5%d6%80%d5%b6%d5%a5%d6%80%d5%a8/
[25] Alliance française
https://www.fondation-alliancefr.org/ پیوند تارنمای رسمی:
[27] Alliance française foundation.
[30]به فرانسوی: Agence pour l'enseignement français à l'étranger
نظر شما